Haiku is poëzie waarbij de dichter zo weinig mogelijk in beeld tracht te komen. Hij wijst met een kleine vinger naar iets en hoopt dan dat de lezer het net zo ziet. Daarbij tracht hij zelf niet in de weg te lopen, door het beeld te rennen, of nog erger, zwaaiend en wiekend voor dat beeld te gaan staan.
Daarom zijn vergelijkingen in een haiku een beetje uit den boze of ten minste altijd risicovol. Want een vergelijking is haast altijd een mening, een interpretatie van de dichter. Hij zegt dan namelijk dat volgens hem iets lijkt op iets anders, vergelijkt wat hij ziet met een ander beeld. En dus komt hij even voor het eigenlijke beeld staan. Vergelijkingen of metaforen zijn een belangrijk element van onze westerse poëzie. Maar niet van de poëzie van het oosten, die eerder objectief registreert en dus niet vergelijkt.
En omdat wij westerlingen zijn, houden we wel van vergelijkingen in poëzie en zijn ze ook heel verleidelijk om te maken in een haiku. Toch verdient het aanbeveling om ze zoveel mogelijk te vermijden. Hieronder een voorbeeld. Ik zag voor mij een mooi beeld van een voorzichtig stappende ree in een wei. Reeën stappen doorgaans heel elegant. Zeker als ze alert zijn. Ze trekken daarbij hun knieën hoog op en lijken dan heel beredeneerd hun dunne poten weer neer te zetten. Alsof ze uitkijken waar ze lopen. Dat riep bij mij het beeld op van iemand die over een pas gedweilde vloer stapt: voorzichtig, nauwelijks durvend. En dus maakte ik in eerste instantie in mijn haiku die vergelijking:
¶
Ochtend, een reetje.
Het stapt door de wei alsof
die pas is gedweild.
Oei, dacht ik meteen, ik maak een vergelijking en sta dus als dichter in de weg. Hoe kan ik dat doen zonder vergelijking? Of zonder die vergelijking expliciet te maken? Ik maak ze hier expliciet door het woord alsof. Als ik dat kon vermijden, was de expliciete vergelijking weg en suggereerde ik ze alleen maar. Dan zag je nog hoogstens een vinger of een stukje van mijn arm en niet meer mijn zelfvoldane grijns. Het trucje? De vergelijking als een vraag opperen en het voorzichtig stappen suggereren door het op dunne poten te laten doen:
¶
Op dunne poten
stapt een reetje door de wei.
Pas gedweild misschien?
Vergelijk beide versies eens. Laat ze door je gedachten gaan zoals tijdens het proeven de smaken door je mond. Of het dan helemaal werkt, hangt natuurlijk altijd af van de eerste lezing en het eerste beeld dat je daarbij als lezer maakt. En dat valt voor een dichter nooit met zekerheid te voorspellen. Maar hé, net dat is poëzie!
iHAIKU 