Ik sta voor een raadsel. Al een hele poos eigenlijk. En steeds opnieuw kom ik de haiku tegen en steeds opnieuw schud ik mijn hoofd: Nee, dat kan toch niet waar zijn?! Hoe in godsnaam heeft Issa deze haiku kunnen schrijven? Issa, hij die mij zo geliefd is als haikudichter. Issa of all people!
¶
Bergen
weerspiegeld
in het oog van een libel.
Kun je al zien wat er aan de hand is? Hoe goed ken jij een libel? Hoe goed en van hoe dichtbij heb jij al eens een libel geobserveerd? En hoe goed heeft Issa dit gedaan?
Wie het al deed en een libel van nabij kent, weet dat wat Issa in zijn haiku beschrijft onmogelijk is: een oog van een libel — hoe groot ook — kan geen beeld weerspiegelen, kan hooguit een glans, een schijn, een satin van fel licht laten zien, maar nooit, nooit een beeld, laat staan de bergen in de verte. En dat heeft alles te maken met het concept van het oog van een insect en van een libel in het bijzonder. Dat bestaat uit honderden facetjes, die elk een beetje anders gericht zijn. Misschien dat microscopisch gezien elk apart facetje iets kan weerspiegelen, maar dat spiegelbeeld is dan zo klein dat die weerspiegeling onmogelijk door ons kan gezien worden. Vergelijk het met honderden piepkleine spiegeltjes die op een bol zijn gemonteerd. Zo’n ronddraaiende glitterbol in een dancing komt misschien nog het best in de buurt. Die weerkaatst het licht naar alle kanten en in die bol zelf kun je nooit één homogeen weerspiegeld beeld zien, slechts honderden piepkleine spiegelbeeldjes van hetzelfde beeld. Maar die bol is dan ook reusachtig groot in vergelijking met het oog van een libel. En dan nog: op de oogbol staan ook honderden kleine haartjes, die dat spiegelbeeld helemaal zouden breken.
Wat is er hier dan aan de hand? Een slechte vertaling? Wellicht niet, omdat de haiku ook in andere talen en door andere vertalers op precies dezelfde manier wordt vertaald. Zoals in het Engels:
¶
Reflected in the dragonfly’s
eye — mountains.
Hebben we hier dan te maken met een zwak moment van Issa? Wellicht wel. Iets wat hij niet echt zag, maar zich verkeerdelijk voorstelde toen hij aan de grote ogen van een libel dacht terwijl hij naar de Fuji in de verte keek? Dat lijkt mij de meest plausibele verklaring voor deze onwaarschijnlijke fout.
→ WAARACHTIG
Het is een mooi voorbeeld van het fragiele van haiku. En van het zo belangrijke verschil tussen echt gebeurd en waar, waar ik bij mijn leerlingen tijdens haikusessies altijd op hamer: een haiku moet niet echt zijn gebeurd, maar moet wel altijd waar zijn. Hij mag met andere woorden zelfs helemaal verzonnen zijn, maar moet wel waarachtig zijn.
Deze haiku van Issa kan dus onmogelijk echt zijn gebeurd en kan bovendien nooit waar zijn: een oog van een libel kan geen bergen weerspiegelen. Nooit, never, jamais! Shame on you, mijn lieve Issa. Maar toch blijf ik van je houden!
Mag ik aldus besluiten met een wat aforistische → tanshuku?
¶
Hij stelde zich
de waarheid voor,
maar zag ze niet.
iHAIKU 