Jobun

Jobun is het Japanse woord voor voorwoord, prescript, preface. Tijdens mijn studie van de haiku stelde ik al vaak vast dat oude meesters zoals Bashõ, Buson, Issa, Shiki regelmatig een prescript aan hun haiku toevoegden. In eerste instantie vond ik dat wat flauw. Alsof hun haiku niet voldoende sterk was om op zich te bestaan. Alsof de dichter het niet voldoende krachtig in de haiku zelf gezegd kreeg en hij hem daarom uit een soort van onmacht eerst wat moest duiden, de lezer al op het juiste been zetten.

Tot ik begreep dat die prescripts een historische achtergrond hebben. In het verleden, in de oude Japanse publicaties, werden haiku’s immers vaak binnen een bepaalde context gepubliceerd en niet zozeer als een losse verzameling verzen zoals wij dat vandaag doorgaans in onze dichtbundels doen. Denk maar aan de vele haiku’s van Bashõ, die in zijn reisverslagen verschenen tussen proza en pas later als min of meer zelfstandige verzen tot ons kwamen. Daarom worden vele nog steeds voorzien van wat commentaar uit die reisverslagen. Omdat ze anders iets lijken te missen.

→ TITEL

Naarmate ik deze prescripts beter leerde kennen, leerde ik ze ook steeds meer waarderen en meer zien als een onderdeel van het geheel van de poëzie van de haiku en steeds minder als een noodzakelijke en flauwe uitleg. Je zou ze wat kunnen vergelijken met een titel die westerse dichters meestal aan hun gedichten toevoegen. Ook die titel behoort tot het geheel van de poëzie van het gedicht en geeft de lezer niet zelden een duwtje in de rug, is een aanwijzing, een introductie, een toelichting, een setting, enz.

Een prescript bij een haiku gaat dan wel net iets verder, maar is in wezen van eenzelfde orde en geeft een gedicht zijn juiste vertrekpunt, toon of invalshoek en maakt de poëzie van het geheel sterker of rijker. En is het ons daarom tenslotte niet te doen? De kracht van de poëzie? Als door een prescript de poëzie van een haiku sterker wordt, zouden we dom zijn om het af te keuren. Meer nog: misschien moeten we het gaan toejuichen en aanmoedigen. Zodat de haiku makkelijker rijker te lezen valt. Poëzie lezen moet toch niet een kwestie zijn van hard labeur en wroeten of van gissen, wel van het beleven van schoonheid. Niet?

→ KORT

Een jobun dus als het onlosmakelijke geheel van prescript en haiku. Voor haiku’s die sterker en rijker worden door er zo’n kort prescript aan toe te voegen. En kort moet het vooral zijn, hooguit één beknopte zin. Wie er meer aan toevoegt, maakt een haibun, de naam die men gaf aan een klein stukje proza voor of na een haiku, vooral bekend van de vele reisverslagen van Matsuo Bashõ, waarin hij hokku (de latere haiku) verwerkte in korte, verhalende impressies. En merk op hoe het woord jobun verwant klinkt met dat woord haibun. Maar jobun is dus nóg korter, soms maar een paar woorden en steeds voorafgaand aan een haiku. Het woord jobun duidt dan het geheel aan: prescript mét haiku.

Hieronder een voorbeeld (in een vertaling van R.H. Blyth) van wat ik een typische jobun zou noemen. Het is een haiku van Kobayashi Issa, die in de publicatie Oragaharu een prescript krijgt, die de haiku toch een duidelijk rijkere inhoud meegeeft.

¶

Losing a beloved child.

This dewdrop world —
It may be a dewdrop,
And yet — and yet —

Door het prescript lezen we de haiku op een veel diepere manier. En al zeker als je weet dat Issa een fervent boeddhist was en boeddhisme hem leerde en voorschreef dat het leven slechts een doorgang is, waarin we ons hart niet mogen verliezen aan tijdelijke dingen. Alleen eeuwige dingen zijn werkelijk de moeite. Maar wie kan dat blijven geloven als je een kind verliest? Dat is wat Issa ons hier lijkt te willen zeggen: Ja hoor, we leven in een wereld van dauwdruppels die zo opdrogen en dus hoeven we niet zoveel aandacht te besteden aan deze tijdelijke aardse dingen. Maar toch. Toch. Nadat hij eerder al drie kinderen verloor, lijkt hij daar nu na de dood van zijn vierde kind toch stilaan aan te twijfelen. En dat drukt hij sterk uit in deze simpele haiku.

Maar zonder het prescript zou dat haast onmogelijk te lezen zijn. Prescript én haiku zijn dus inhoudelijk sterk met elkaar verbonden en vormen samen de poëzie van het gedicht. Een jobun dus! Verkort pad naar → alle jobun hier.