Cursus taal

Wijl de sprinkhanen bij valavond steeds luider tjirpten, werden ze plots stil en luisterden ze mee toen iemand mij vroeg: Doet haiku nog iets meer dan poëtisch zijn? Ik antwoordde: Vragen stellen over de taal.

door Geert De Kockere

De taal van haiku is zo geconcentreerd (het is een taalconcentraat zou je kunnen zeggen), dat ze jou voortdurend vragen stelt over zichzelf. Soms over de meest onbenullige en kleine woorden. En je bijgevolg ook tot antwoorden en soms zelfs nieuwe inzichten dwingt.

In het duet (een spel met haiku) dat Manu Stragier en ik al een hele poos speelden en met de laatste regel van de vorige haiku zelf een nieuwe haiku maken, stelt de taal ons af en toe een vraag. Zo had ik op een dag een haiku gemaakt die eindigde met ‘alles ineens stil’. Manu werd dus verondersteld een nieuwe te maken, beginnend met ‘alles ineens stil’. En dat zorgde bij hem voor de volgende bedenking:

Ondanks de worsteling met het woord ‘alles’ heb ik een vervolg. En opnieuw twijfel ik, omdat ‘alles’ enkel dingen en zaken omvat. Ik voel bij dat woord geen verwijzing, of een weinig, naar dieren of mensen. Gebruiken wij tijdens het spreken ‘alles’ als we iedereen of alles en iedereen bedoelen?

→ BOEIENDE VRAAG

Het was een boeiende vraag die hij stelde. Ik stond er alleszins niet bij stil toen ik die haiku met ‘alles ineens stil’ maakte. Nu ik het wel doe en mijn taalgevoel volg, zou ik zeggen dat ‘alles ineens stil’ werkelijk op alles slaat, mensen én dingen en bovendien tegelijk, plotseling, ineens, van het ene moment op het andere. Daarentegen voelt ‘alles en iedereen ineens stil’ voor mij meer aan alsof er een kleine evolutie in zit: eerst de dingen stil en pas daarna ook de mensen. Alsof (en zo staat het er eigenlijk ook) iedereen ná alles komt. Alsof de mensen eerst de dingen moeten doen stilvallen alvorens ze ook zelf stil kunnen worden. Dus is die stilte voor mij met ‘alles en iedereen ineens stil’ minder ineens, minder in één keer, niet plotsklaps, maar eerder geleidelijk aan. Tegelijk — zo voelt het voor mij althans aan — slaat ‘alles ineens stil’ meteen, met de slag, op het hele tafereel zonder uitzondering van iets, dus ook de mensen in dat tafereel. ‘Alles ineens stil’ is dus voor mij radicaler dan ‘alles en iedereen ineens stil’.

Kortom: ‘alles ineens stil’ doet voor mij in één klap een heel tafereel, een hele scène stilvallen, een hele huiskamer met alles en iedereen daarin aanwezig. Het is een boeiende, taalkundige bedenking, omdat we ‘alles’ inderdaad in eerste instantie alleen voor dingen gebruiken en ‘allen’ voor mensen. Maar je zou dan kunnen opmerken dat je ‘het tafereel’ of ‘de huiskamer’ eigenlijk als een ding, een zaak kunt beschouwen en je daarvoor dus ook ‘alles’ kunt gebruiken.

Haiku is ook heel vaak een cursus taal.