Ernstige grap

Mist hing als een sluier over de weide en iemand wilde weten: Hoe lees je een haiku voor? Ik antwoordde: Tweemaal.

door Geert De Kockere

Er wordt weleens mee gelachen: dat een haiku zó moeilijk is, dat ze hem altijd twee keer moeten voorlezen voor iemand hem begrijpt. Het is inderdaad de gewoonte om een haiku tweemaal na elkaar voor te lezen. En het is echt geen grap, hoewel er in die eerste grap een vorm van waarheid schuilt. Het heeft inderdaad met begrijpen te maken, maar niet die vorm van begrijpen waarop men in de grap alludeert.

Luisteren naar poëzie is heel anders dan zelf poëzie lezen. Bij het lezen kun je dat om te beginnen op je eigen tempo doen en nog tijdens het lezen — al is het maar even met een snelle beweging van je ogen — teruggrijpen naar een vorige regel. Bij het luisteren kan dat niet: je hoort wat je hoort and that’s it. Je moet de hele poëzie, de poëzie én de inhoud in één keer beet hebben. Hoe beter — lees: hoe mooier — het gedicht wordt voorgelezen, hoe makkelijker dat gaat. Maar dat vergt dus een zekere kunst van diegene die voorleest. Bovendien gaat het ook makkelijker naarmate het gedicht langer is. Omdat je dan in zekere zin de tijd krijgt om erin te komen. En daar zit natuurlijk de moeilijkheid van het luisteren naar haiku: dat gedicht ís nu eenmaal maar drie regels lang, zeventien lettergrepen. And that’s it. Veel tijd om erin te komen, krijg je dus niet.

→ VERRIJKING

Komt daarbij dat haiku vooral drijft op inleving. Hoe beter je erin slaagt om je in wat je hoort in te leven, hoe makkelijker het is om de haiku te begrijpen, het tafereel te zien, de poëzie te voelen. Ook dat moet dus in die luttele seconden die een haiku maar duurt, kunnen gebeuren. En dus kwam het haast vanzelf: we lezen dan maar de haiku twee keer voor. Een eerste keer voor de globale impressie, de sfeer, de klank, het ritme, en een tweede keer om er dan echt in te komen, beter de inhoud te vatten.

Bovendien zit er in die tweede lezing nog een mooie opportuniteit: door de haiku de tweede keer lichtjes anders voor te lezen, kun je een andere klemtoon leggen, hem een andere klank of zelfs twist geven, waardoor je bij sommige haiku’s op die manier de tweede laag kunt blootleggen. Op zich is dat een mooi idee: twee gedichten voor de prijs van één. En ook dat is geen grap. Die tweede lezing kan dus een mooie verrijking van de luisterervaring zijn en een bijzondere eigenschap van het voorlezen van haiku.