Elitair

Een zwaluw scheerde laag over het water en titste even de waterspiegel aan. Iemand wees en vroeg mij: Is haiku elitair? Ik antwoordde: Dat was haiku niet!

door Geert De Kockere

Vreemd genoeg wordt haiku vandaag in het westen vaak aanzien als elitaire poëzie. Elitair als gesloten, voor doorgewinterde poëzieliefhebbers, voor ervaren lezers, voor deskundigen. ‘Vreemd genoeg’, omdat haiku net is ontstaan als poëzie van en voor het volk. In Japan was het zelfs lange tijd (en nog steeds) een volksvermaak. Waar wij tijdens familiebijeenkomsten en feesten na de maaltijd vaak aan het kaarten gaan, schreef men in Japan onder elkaar haiku’s. Haiku’s die als kettingverzen aan elkaar werden geschakeld door middel van een tussenvers van tweemaal zeven lettergrepen. De belangrijkste gast mocht het openingsvers schrijven: een hokku. Dat is eigenlijk een haiku die het tijdskader en de sfeer schetst. De gastheer schreef dan het eerst tussenvers, de eerste schakeling zeg maar, waarna de tweede belangrijkste gast er een nieuwe haiku aan schreef. Enzoverder. Zo ontstonden vaak heel lange kettingverzen.

Bovendien was de oorspronkelijke haiku niet zelden humoristisch en bevatte hij een knipoog naar de mens. Vooral ook de vele, vaak anonieme senryu’s die de kleine kantjes van de mens op een schertsende, maar toch enigszins liefkozende manier lieten zien, waren volkse poëzie.

→ REGELTJES

Waarom de haiku in het westen uiteindelijk zo’n ernstig en veelal elitair karakter gekregen heeft, is niet helemaal duidelijk. Ik zie twee oorzaken:

1. het feit dat men zich hier in eerste instantie vooral richtte op de poëzie van Matsuo Bashõ, die de haiku hervormde en er een meer religieuze en ernstige poëzie van maakte en

2. het feit dat men in het westen allerlei regels bedacht waaraan een gedicht moest voldoen om een zogenaamde ‘echte’ haiku te zijn. In een poging om dat bijzondere poëziegenre uit het oosten enigszins te kunnen bevatten, te kunnen nabootsen. Die regels maakten van de haiku een stijve vorm van poëzie, gevangen in een keurslijf van verstikkende regeltjes. Alleen als je die regeltjes door en door kende, kon je een haikudichter worden genoemd.

Zo werd de haiku op een eerder kunstmatige manier van zijn oorspronkelijk volkse karakter ontdaan en kreeg hij een elitair elan. Ten onrechte. Haiku is nog steeds een heel toegankelijke vorm van poëzie. Zowel het lezen als het schrijven ervan. Een haiku schrijven ligt in principe in eenieders bereik. Iedereen kan met andere woorden een haiku schrijven. Of het dan ook ‘grote’ poëzie is, doet er in feite niet toe. Volgens de ware geest van de haiku is het schrijven zelf belangrijker dan de waarde van het resultaat.