Tijdens het schrijven van een reeks → tanshuku’s ontdekte ik dat ik tot een aantal verzen kwam die allemaal min of meer eenzelfde idee en eenzelfde vorm hadden. Tegelijk meende ik dat het niet echt meer tanshuku’s waren, maar eerder een nieuwe vorm, afgeleid van die tanshuku en dus uiteindelijk van de haiku. Ik ging er in het HAIKULAB verder mee aan de slag en kwam uit op een nieuwe vorm, die ik kyowatori doopte, afgeleid van het Japanse vandaag een vogel.
door Geert De Kockere
Ik stelde om te beginnen vast dat de reeks zogenaamde tanshuku’s die ik had gemaakt allemaal begonnen met het woord vandaag, gevolgd door de naam van een vogel. Wat daarna nog volgde, was een gemoedsgesteltenis van het moment. Of een emotie. Meteen vormden deze ideeën de basis voor het nieuwe genre van de kyowatori, dat op zich heel eenvoudig is en ook makkelijk door iedereen te schrijven. Ook door kinderen, wat het een interessant genre maakt om poëzie te oefenen, interessanter dan het vaak gebruikte elfje, wat in veel gevallen maar een flauwe opeenstapeling van woorden is.
→ DE REGELS
#1. Observatie
Een kyowatori is een kort vers, gebaseerd op de eerder droge of objectieve observatie die eigen is aan een haiku. Het gaat bovendien om een concrete observatie van een vogel. Vogels zijn er bij ons in overvloed en kunnen ook makkelijk worden gezien en geobserveerd. Dat gaat veel moeilijker voor zoogdieren bij ons. Vele ervan leven vooral ’s nachts of zijn zo schuw dat het zien ervan eerder zeldzaam is. Het leven van amfibieën en vissen speelt zich grotendeels onder water af en ook daar is het voor de meesten onder ons moeilijk observeren. En van insecten — over spinnen durf ik het niet eens te hebben — krijgen velen de kriebels. Vogels dus: overal en altijd te zien. Het is zelfs moeilijk om buiten te staan en een minuut lang geen vogel door je beeld te zien vliegen of huppen. Of te horen, van ver of van dichtbij.
#2. Vier regels
Een kyowatori telt exact 4 regels van samen 12 lettergrepen. Elke kyowatori begint met het woord Vandaag (1ste regel), gevolgd door de naam van een vogel (2de regel). Vanuit de kennis of observatie van die vogel wordt dan een 3de en een 4de regel aan het vers toegevoegd. Tot er samen 12 lettergrepen zijn. De verdeling van de lettergrepen over de 3de en 4de regel speelt geen rol en kies je volledig zelf.
#3. Een emotie
De 3de en 4de regel voegen een eigenschap van de vogel aan de kyowatori toe, die zegt hoe je je vandaag voelt, hoe je bent, waar je vandaag voor staat, wat je humeur is, wat je beoogt of voor jezelf wenst, waarvoor je vandaag leeft, hoe je handelt. Een staat van zijn dus, een emotie, gebaseerd op een eigenschap toegekend aan een bepaalde vogel die bij voorkeur iedereen kent. Die vogel en zijn gedrag staan dus op dat moment symbool voor jezelf.
#4. Puntkomma
Een kyowatori bestaat (zoals ook veel haiku’s) altijd uit twee noties, van elkaar gescheiden door een puntkomma: het aanduiden van de vogel (1ste notie) en het aangeven van de emotie (2de notie). Na de 2de regel, na de vogel dus, volgt een puntkomma om beide noties van elkaar te scheiden. Die puntkomma geeft aan dat de gedachte nog niet helemaal af is, dat wat volgt nog iets toevoegt, dat de 2de notie bij de 1ste notie hoort en erop aansluit. Een komma zou het idee van de twee noties wat tenietdoen, een punt zou te sterk breken en de twee noties te veel als aparte entiteiten zien. Een puntkomma dus.
→ VOORBEELDEN
Vandaag
een goudvink;
van zeldzaam rood,
borst vooruit!
Vandaag
een gierzwaluw;
ik blijf
in ijle lucht.
Vandaag
een staartmeesje;
kirrend om
iets van niets.
Vandaag
een huismus;
tjilpend
met mijn deur op slot.
Vandaag
een specht;
ik steek
mijn halsoverkop uit.
Vandaag
een meeuw;
landinwaarts
verlang ik naar zee.
Vandaag
een kraai;
ik breek een kluit
zwarte aarde.
Vandaag
een reiger;
ik blijf stilstaan
aan mezelf.
Vandaag
een duif;
van diep uit mijn veren
land ik.
→ THERAPEUTISCH
Vanuit dat idee kun je in weinig woorden jezelf-van-het-moment laten zien en misschien — wie weet — ook zelf beter zien. Door de weinige lettergrepen die je mag gebruiken, word je verplicht om je emotie heel goed te vatten en onder woorden te brengen. Dat is niet alleen een spelelement, het brengt bovendien rust, werkt in zekere zin therapeutisch. Door voor je gevoel op zoek te gaan naar een welbepaalde vogel en wat hem typeert, moet je eerst je gevoel doorgronden, bewust (aan)voelen en de essentie ervan vatten. Dat werkt soms voor jezelf verhelderend. Door het te koppelen aan een vogel, geef je het bovendien even af en kun je er misschien ook zelf makkelijker vanop een zekere afstand naar kijken en wie weet er iets positiefs mee doen. Het is een vorm van Ken uzelf!
Bij kinderen is de kyowatori door het verwoorden van een gevoel of een emotie ook een goede manier om over gevoelens te praten. Samen in de klas of individueel thuis. Misschen kunnen zo dieperliggende emoties bespreekbaar worden gemaakt.
Een kyowatori is dus een kort haiku-achtig vers over een emotie van het moment. Geen ellenlange beschrijving van hoe je je voelt, maar een zeer korte typering, gelinkt aan het karakter of de gedragingen van een vogel. Het woord kyowatori is overigens afgeleid van het Japanse Vandaag een vogel. Het tijdelijke element vandaag zegt dat elk gevoel altijd tijdelijk is. Je voelt slechts in het nu. Niet meer in het gisteren en nog niet in het morgen. Ook dat is typisch voor de aard van een haiku: nu. Het wil tegelijk zeggen dat elk gevoel overgaat. Of het nu een gelukzalig of een triest gevoel is, weet: morgen voel je je anders. Zo kun je elke dag beginnen met het maken van een kyowatori en zo misschien meer grip krijgen op die dag en hoe je hem wilt invullen, beleven en jezelf daarin plaatsen. Naast het rustgevende aspect van het bedenken van een kyowatori schaft hij enig inzicht in je gevoelens.
Ten slotte is het ook een aangenaam tijdverdrijf om via de kyowatori de vogels om je heen beter te leren kennen en vooral te observeren. Ook dat heeft een positief effect op de geest.
→ PERSOONLIJKE DROEDEL
Een kyowatori is in principe makkelijk door iedereen te schrijven. Zie het vooral als een spel en een persoonlijke droedel van en voor jezelf. Wie wat meer bedreven geraakt in het schrijven van kyowatori’s kan natuurlijk trachten om er meer poëzie in te leggen, door de 3de en 4de regel op een bijzondere manier te formuleren. Zoals in de kyowatori hierboven over de specht en zijn halsoverkop bijvoorbeeld.
Zo kun je aan je kyowatori ook meer diepgang geven en mogelijkheden tot bijkomende interpretaties of lezingen. Hoe mooier de 3de en 4de regel geformuleerd worden, hoe meer poëzie er in je kyowatori zal zitten. Zoek daarbij vooral naar eigenzinnige manieren om iets te zeggen. De weinige lettergrepen die je daarvoor hebt, kunnen je daarbij helpen en als het ware verplichten om het iets origineler of cryptischer dan gewoonlijk te formuleren.
→ NOG ENKELE VOORBEELDEN
Vandaag
een ekster;
’k zoek het zilver
in de dag.
Vandaag
een eend;
alle regen
drupt van mij af.
Vandaag
een gans;
na het waggelen
het drijven.
Vandaag
een zwaan;
en iedereen
het nakijken.
Vandaag
een winterkoninkje;
alles
in niets.
Vandaag
een roodborstje;
en de schijn
van lief zijn.
Vandaag
een pauw;
ik laat je
al mijn pluimen zien!
Vandaag
een merel;
mijn verdriet
een melodie.
iHAIKU 