Wat er niet staat

Er viel nog een blad uit de boom en iemand stelde mij de vraag: Moet je een haiku letterlijk of figuurlijk lezen? Ik antwoordde: Je moet vooral lezen wat er staat dat er niet staat.

door Geert De Kockere

Wie herinnert zich niet de opmerking van de juf of meester in pakweg het derde of vierde leerjaar: Maar neen! Lees toch eens wat er staat! En dan kun je eindelijk lezen wat er staat en men zegt je dat je nu moet lezen wat er niet staat. Samengevat zou je dan kunnen zeggen dat je moet leren lezen wat er staat dat er niet staat. En dat geldt in het bijzonder voor de haiku. Omdat hij veel weglaat dat je toch moet lezen. En eenvoudig is het niet, lezen wat er niet staat. Want het staat er niet en toch moet je het lezen. De bekende haikukenner R.H. Blyth zei daarover ooit: Haiku lezen is inspannender dan het lezen van gewone poëzie, maar ik weet niets dat meer voldoening schenkt.

→ HET ARBORETUM

Bekijk het eens zo: een haiku is slechts de knop, het botje van een plant. Het komt erop aan om zo naar die knop, dat botje te leren kijken dat je al de hele, opengebloeide bloem kunt zien. Met andere woorden: bij het lezen van een haiku komt het er vaak op aan om de woorden zo te lezen dat je meteen ook hun hele context meeleest (wat er niet staat). Met context bedoel ik dan vooral hun betekenissen in ruimere zin of hun diverse betekenissen. Lukt je dat met meerdere woorden binnen de haiku, dan kunnen die verschillende betekenissen aaneengeschakeld worden tot een zinvol verhaal. Afhankelijk van de betekenissen die je dan schakelt, krijg je soms een heel ander verhaal. Of meerdere verhalen. Of je ontdekt door dat schakelen van ongewone combinaties plotseling een verrassende wending.

Dat schakelen kun je leren. Eerst doe je dat bewust, soms tot in het absurde, zoekt het met opzet te ver. Langzaam ga je dat schakelen dan onbewust gaan doen, wordt het een soort attitude, een flits haast tijdens het lezen, waardoor je in één bewustzijnsmoment de diverse verhalen bij elkaar ziet. Of verrast wordt door een combinatie die bijzonder is: de knop, het botje bloeit open, wordt soms een hele bloementuil, een struik of zelfs een arboretum.