Schilderijen

Het vroor dat het kraakte en je vroeg: Hoe kan ik nu in hemelsnaam een haiku schrijven als ik niet buiten kan? Ik antwoordde: Gebruik de deur van je boekenkast.

door Geert De Kockere

Voor wie willens nillens binnen moet blijven en toch een haiku over de natuur wil schrijven, heb ik een aardig trucje in de boekenkast. Ja, letterlijk in de boekenkast: met een schilderij uit een kunstboek. Neem bij voorkeur een boek met landschappen met voldoende details in. Van een van de vele impressionisten bijvoorbeeld. Laat het schilderij tot je doordringen. Of beter nog: dring zelf door tot diep in het schilderij en focus dan op een detail en maak daarover je haiku.

→ SHASEI

Dat idee sluit trouwens heel nauw aan bij de visie van Masaoka Shiki op de haiku. Het was ook Shiki die uiteindelijk aan het eind van de 19de eeuw de naam haiku aan dit poëziegenre gaf. Sterk onder de indruk van de westerse schilderkunst en meer bepaald het Franse impressionisme gaf hij de haiku, die op dat moment in Japan op sterven na dood was, een heel nieuwe impuls.

→ EN PLEIN AIR

Doordat Japan zich wat meer openstelde had Shiki de schilderkunst in plein-air-stijl leren kennen. In die schilderijen, die letterlijk in de realiteit tot stand kwamen en een impressie van de realiteit gaven zonder veel franjes of fantasietjes, zag hij een grote gelijkenis met hoe de haiku tot stand moest komen: als een schets van het leven, waarbij de dichter de realiteit observeert en vervolgens uitbeeldt in woorden. Shiki vergeleek het schrijven van een haiku met het schilderen en plein air. Zijn credo was: Shasei! Schilder naar het leven. Hij vond dat haiku en schilderkunst in wezen identieke kunsten waren. Haiku’s waren volgens hem de woordelijke uitdrukking van de kleurrijke momentopname van een schilderij en vice versa. Als je zijn haiku’s leest, merk je dat ook al snel: het zijn haast altijd schilderijtjes die een bepaalde sfeer oproepen.

¶

Op ieder eiland
zijn lichtjes aangestoken
in de lentezee.

Regen in ’t voorjaar!
Parasollen hoog en laag
vullen de veerboot.

Omdat haiku zo extreem kort is, ontbreekt er een tijdsverloop. Shiki vond dat men geen evolutie kon schetsen in zeventien moren (lettergrepen bij ons). Bijgevolg was haiku het genre bij uitstek dat ruimte moest beschrijven of suggereren: impressionisme dus. Een haiku schrijven moest volgens hem daarom gebeuren zoals je een plein-air-schilderij maakte: door de reële observatie en de suggestie van een reëel gevoel. Geen fantasietjes dus.