Ingehouden lach

De eerste bloesems vielen alweer toen iemand mij vroeg: Is een haiku altijd zo ernstig? Ik antwoordde: Hij houdt zijn humor in.

door Geert De Kockere

Haiku, de naam die Masaoka Shiki aan het eind van de 19de eeuw aan dit korte Japanse gedicht gaf, betekent letterlijk: een vrolijk vers. Ook de oorsprong van de haiku is humoristisch: het gewone volk zette zich af tegen de zeer ernstige en vaak religieuze gedichten van de klassieke dichters en begon korte verzen te schrijven met een knipoog. En vaak als een spel. Matsuo Bashõ hernam deze versvorm en gaf hem een iets ernstiger, doordachter, vaak ook religieus karakter. Maar ook bij de grootmeester treffen we vaak een onderhuids laagje humor aan, die zijn haiku’s vaak zo aangenaam maken om te lezen. Hij mikt eerder dan op de schaterlach op de glimlach, de lach van de ziel.

Een haiku hoeft dus niet zo ernstig te zijn als velen denken of zoals wij hem hier in het westen hebben gemaakt. De humor in een haiku is bij voorkeur wel subtiel, te voelen, maar niet te horen. Hij houdt als het ware zijn humor in.

→ SENRYU

Gaat de humor in een haiku de spottende kant uit, dan spreken we eerder over een senryu, zo genoemd naar de Japanse dichter Senryu (Waterwilg) die een hele reeks van die schertsende, vaak anomieme haiku’s verzamelde. Het betrof dikwijls verzen van gewone mensen, die lachten met de kleine kantjes van de mens en dat neerschreven in de typische vorm van een haiku. Ten onrechte wordt daarom weleens gezegd dat een haiku uitsluitend over de natuur gaat en een senryu over de mens. Zo eenvoudig is het niet. Het is de toon die het onderscheid maakt, de scherts. Een gedicht over de natuur dat op een of andere manier met iets spot, is evenzeer een senryu. En een gedicht dat de mens op een heel serene en poëtische wijze neerzet, is gewoon een haiku.

Kortom: haiku houdt van humor. Maar hij houdt zijn lach in en mikt op het mooiste wat de lezer heeft en kan geven: zijn glimlach. De Japanse haikumeester Kobayashi Issa was daar een meester in, met zijn vele, vaak humoristische en aandoenlijke haiku’s over de kleine schepsels.