Zien en zeggen

In de verte waaide een boom om en iemand wilde graag weten: Is haiku de kunst van het zien of van het zeggen? Ik antwoordde: Van de beide.

door Geert De Kockere

Hoe kort een haiku ogenschijnlijk ook is, hij combineert twee grote kunsten in één: de kunst van het zien én de kunst van het zeggen. En zien moet je hier heel ruim zien of, zo je wilt, uitbreiden tot zien, horen, ruiken, proeven én voelen. Met andere woorden: dat zien heeft niet noodzakelijk iets met je ogen te maken. Het is eerder een zien met je gedachten.

→ OPMERKZAAMHEID

Grofweg kunnen we dan stellen dat elke mens dat kan: dat zien en dat zeggen. Maar daarmee beheers je nog niet de kúnst van het zien en het zeggen. Veel mensen kijken dan wel, maar zien het niet. Met de kunst van het zien wordt hier dus eerder de opmerkzaamheid bedoeld: het beseffen van dingen die andere mensen minder gauw zien. En dat kan zowel te maken hebben met de grootte, het perspectief, het verband of de invalshoek. De kunst van het zien zit hem dus in het opmerken, het beseffen van het bijzondere van iets. Of beter gezegd nog: het eigen-aardige.

Maar het zien is voor een haiku niet voldoende, je moet dat eigen-aardige natuurlijk ook nog gezegd krijgen, wat een kunst op zich is. Het zeggen van hoe je iets ziet en wat je daarbij denkt, kun je samenvatten onder de term verwoorden. En de kunst is om dat zo te doen dat de lezer het meteen óók ziet, klaar en duidelijk en zonder dat hij de indruk krijgt dat jij hem daar expliciet op wijst, wat ik doorgaans graag samenvat als Ga uit de weg!

→ BEOEFENEN

Haiku combineert dus de kunst van het zien met de kunst van het zeggen, als twee evenwaardige kunsten, die perfect op te splitsen zijn. Je zou de beide zelfs als twee afzonderlijke kunsten kunnen toevertrouwen aan twee afzonderlijke kunstenaars, die dan samen tot één goeie haiku komen. Tegelijk veronderstelt zo’n mogelijke opsplitsing dat je beide kunsten ook apart kunt oefenen. Of de ene kunst die je minder goed beheerst trainen, om hem op gelijke hoogte van je andere kunst te brengen. Misschien nog meer dan andere poëzie valt haiku daarom aan te leren en te oefenen. Te beoefenen dus. Als een vak, een ambacht.