Proza of poëzie

Een veer warrelde neer wijl iemand wilde weten: Wanneer is een haiku een gedicht? Ik antwoordde: Als hij dicht genoeg is.

door Geert De Kockere

Natuurlijk volstaat het niet om een leuke zin of twee aaneengeschakelde leuke zinnetjes te schrijven om een haiku te hebben. Een haiku moet een gedicht zijn. Maar meteen doemt dan de vraag der vragen in de poëzie op: wanneer is een stuk tekst een gedicht? Was poëzie wetenschap, dan konden we daar wellicht een sluitend antwoord op geven. Maar poëzie is per definitie geen wetenschap, anders zou het geen gedicht heten, maar eerder een weetje of een wetenswaardigheid.

Een haiku moet altijd een gevoel van poëzie uitstralen. Hoe sec hij ook geschreven is, als lezer moet je altijd iets hebben van tiens, dit is precies niet zomaar een zin, hij klinkt anders.

→ DICHTHEID

Maar dat is natuurlijk óók relatief. Is er dan geen betere manier om te bepalen wat poëzie onderscheidt van proza, een haiku van een kort tekstje? Laat mij even proberen en vertrekken van het misschien iets minder abstracte woord gedicht of dichten. Dan zou je kunnen stellen dat een tekst een zekere dichtheid moet hebben om een gedicht te zijn. Wie dicht, probeert anders dan bij het schrijven van proza bijkomstige gedachten uit het geheel te verwijderen om zo tot de essentie te komen en dus een zekere dichtheid. Een gedicht voelt daarom voller, pregnanter aan dan proza. Gedachten worden weggelaten, waardoor de andere gedachten dichter en dichter bij elkaar komen. Bij haiku gaan we daarin behoorlijk ver, gezien het weinige aantal woorden dat we ‘mogen’ gebruiken. Bij haiku beperken we ons zo goed als altijd tot nog één gedachte, die de hele focus krijgt.

→ TWIJFELEN

Is die dichtheid genoeg om over poëzie te kunnen spreken? Nee, voor mij niet. Voor mij moet poëzie anders klinken, mooier klinken dan proza. En belangrijker misschien nog: poëzie moet meer dan proza ruimte laten voor twijfel. Poëzie benoemt de dingen minder expliciet, wijst er vooral naar. Proza noemt de dingen bij naam, poëzie laat je er eerder naar raden. Of nog en iets extremer gesteld: proza laat geen twijfel bestaan, poëzie doet je twijfelen.

Uiteraard is dit alles heel subjectief en ook sterk afhankelijk van hoe je iets zelf ervaart, hoe je je voelt en zelfs van het moment waarop je het leest. Laat mij daarom eindigen met een klein trucje dat kan helpen: plaats je haiku in een bestaand stukje proza, een stukje uit een roman bijvoorbeeld. Valt hij nauwelijks op qua toon of stijl, dan is het wellicht geen poëzie. En dus ook geen haiku. Wetenschappelijker dan dat zullen we voor poëzie niet komen.