Vraagtekens

Een mol stak weer wijl iemand zich bezorgd afvroeg: Hoe belangrijk zijn leestekens voor een haiku? En mag een vraagteken wel? Ik antwoordde: Ze zijn zo belangrijk als een woord van vijf lettergrepen.

door Geert De Kockere

Als wordt gesteld — ach, er wordt zoveel gesteld — dat een haiku een vrij ‘droge’ neerslag is van een unieke waarneming, een uniek moment, is het dan wel een goed idee om leestekens als een vraagteken of een uitroepteken te gebruiken? Zeker wel! Ook de Japanse haikumeesters gebruikten dergelijke elementen om hun haiku’s een zekere diepgang of zelfs emotionele geladenheid te geven. Leestekens kenden ze dan wel niet, het gebruik van snijwoorden was meer dan een simpel stopteken. In het snijwoord zelf zit een zekere betekenis, een emotie verscholen. Het snijwoord ya bijvoorbeeld. Het duidt niet alleen een snijding en een pauze in de haiku aan, het geeft ook een betekenis aan wat voorafgaat. Iets als: Dit was wat ik zag, wat ik hoorde, voelde. En daarmee moet je het doen, verwacht nu niets anders meer. Wat volgt is dan meestal een tweede notie, die de eerste in een context plaatst of het perspectief verlegt, waardoor je de eerste notie anders kunt gaan zien én lezen.

→ EEN SLEUTEL

Zo kun je een vraagteken ook zien — haast letterlijk — als een sleutel in een haiku, een sleutel die een deur opent, waarna de lezing ruimer kan gezien worden. Een voorbeeld:

¶

Dag paard op de berg!
Ik ben nu een jaar ouder.
En jij dan, jij ook?

Boeiend aan deze haiku is de vraag aan het eind. Het vraagteken is een sleutel die een deur opent in de haiku. Is het een vraag naar de betekenis van de perceptie ouderdom? De vraag of ouder worden een reëel besef is of eerder een menselijke interpretatie van een tijdsverloop? Worden we ‘ouder’ of leefden we gewoon weer wat langer? Is daarom ‘ouder’ niet een heel menselijk en dus relatief begrip?

Of is de vraag aan het eind de vraag of voor een paard een jaar dezelfde betekenis heeft als voor een mens? Is een jaar voor een paard gelijk aan een jaar voor een mens? Een simpele vraag aan het eind, maar zoveel antwoorden zijn er mogelijk, zoveel verhalen kun je erin lezen!

En misschien, heel misschien opent op de berg ook wel een deur in de haiku. Probeer maar! Zoek de sleutel en doe ook die deur eens open! Er is zelfs nog een kleine variatie met twee vraagtekens mogelijk. Zijn het dan ook twee sleutels?

¶

Dag paard op de berg!
Ik ben nu een jaar ouder.
En jij dan? Jij ook?